Cyfrowa Kultura dla Obywateli
Od 2014 roku intensywnie zmieniamy podejście Polaków do miejsca kultury w sieci. Od dawna fascynowało nas zjawisko digitalizacji dziedzictwa kulturowego. Dzięki dofinansowaniu EOG i Funduszy Norweskich uzyskaliśmy możliwość przeprowadzenia szeroko zakrojonego projektu badawczo-rzeczniczego. Oficjalnie, nazywa się on "Cyfrowa kultura dla obywateli" i jest realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, ale w skrócie nazywamy go “ekultura.org”, bo naszym głównym narzędziem w realizacji tego przedsięwzięcia jest portal - ekultura.org.
Ekultura to projekt, który angażuje nas na wielu polach, ale możemy wyróżnić dwa jego najważniejsze wymiary. Po pierwsze, jest projektem badawczym - zbieramy dane ilościowe i jakościowe, analizujemy je, porównujemy polityki publiczne, formujemy rekomendacje dla Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz instytucji kultury. Po drugie, działamy na rzecz popularyzacji wiedzy na temat nowych technologii w kulturze - poprzez publikację materiałów popularnonaukowych (wpisów na blog, infografik, animacji) i organizację wydarzeń angażujących uczestników. Zachęcamy odbiorców, by zapoznali się z dostępnym dziedzictwem, a nawet przejęli inicjatywę i ponownie, w kreatywny sposób je wykorzystali.
Portal
Chcemy, aby portal ekultura.org stanowił kompas dla wszystkich, którzy chcą dowiedzieć się, jakie zdigitalizowane dziedzictwo - polskie i światowe - mogą znaleźć w sieci oraz co mogą z nim zrobić. Każdy członek Warsztatu pracuje intensywnie nad kolejnymi wpisami na bloga eksperckiego - główną część portalu. Nasze wpisy najczęściej prezentują ciekawe kejsy wykorzystania zasobów kultury dla celów komercyjnych i promowania zmian społecznych. Opisujemy zarówno działania innych instytucji kulturalnych, które dzięki umiejętnej strategii digitalizacyjnej przyciągają nowych odbiorców, jak i o start-upach. Opublikowaliśmy też serię wywiadów z ciekawymi postaciami ze świata kultury, z którymi współpracujemy w toku projektu (m.in. Piotr Marecki, Zuzanna Stańska). Na ekultura.org zamieszczamy także dłuższe raporty analityczne (efekty naszych badań) oraz materiały graficzne do pobrania. Ta ostatnia sekcja opracowywana jest przez nasz zespół graficzny. Zawiera one gotowe do wydruku wzory plakatów/pocztówek, opracowane tła pulpitów itp.. W ten sposób sami staramy się pokazywać, jak cennym zasobem mogą być zbiory znajdujące się w tzw. domenie publicznej. Nie tylko piszemy o tym, jak można wykorzystać dziedzictwo, ale sami to z przyjemnością robimy.
O naszych działaniach opowiedzieliśmy m.in. w audycji Radia Kraków, na lovekrakow.pl, w czasopiśmie Karnet, współpracowaliśmy z Fundacją: Korporacja HaArt!. Na co dzień i przy okazji większych wydarzeń docieramy do odbiorców naszych działań poprzez aktywność w serwisach społecznościowych. Nasz profil na Facebooku ekultura.org od początku projektu systematycznie zdobywa kolejne “polubienia”. Zamieszczamy na nim aktualności o tym, co dzieje się u nas i co ciekawego robią inni. Jesteśmy też obecni - jako @ekultura - na Twitterze.
Wydarzenia, które organizujemy, są poprzedzone specjalnymi kampaniami - w zależności od skali i typu wydarzenia przygotowujemy plakaty, niebanalne ulotki informacyjne oraz strony internetowe.
.
Obecność w środowisku
Dużo uwagi poświęcamy utrzymywaniu kontaktu z instytucjami, które decydują o skali dostępności cyfrowych zasobów. Chcemy zrozumieć specyfikę pracy i problemy w organizacjach kultury (zwłaszcza problemy i ograniczenia natury prawnej) oraz przedstawić im nasz punkt widzenia. Wykorzystujemy każdą okazję, by wpływać na postawy środowiska organizatorów kultury.
Dlatego prezentujemy nasze stanowisko podczas wielu ważnych konferencji poświęconych zagadnieniom nowych technologii w kulturze w tym m.in. We Are Museums w Berlinie czy SOIMA 2015: Unlocking Sound and Image Heritage w Brukseli. Zdobytą przez nas wiedzę staramy się także przekazywać dalej poprzez szkolenia i warsztaty. W tym charakterze występowaliśmy m.in. podczas targów IMSE (patrz: Wydarzenia) oraz Travelling Academy - najważniejszego wydarzenia European Network od Cultural Centres.
Bardzo chętnie nawiązujemy partnerstwa - w tej formule organizujemy prawie wszystkie nasze wydarzenia, dzięki czemu mogliśmy dotrzeć do większej liczby odbiorców. Współpracowaliśmy z innymi organizacjami pozarządowymi (naszym stałym partnerem jest Centrum Cyfrowe Projekt: Polska), a także z instytucjami kultury - Europeaną, Muzeum Narodowym w Krakowie, Małopolskim Instytutem Kultury. Wykorzystujemy też naszą wiedzę w procesie tworzenia prawa, bo uważamy, że głos organizacji pozarządowych powinien mieć duże znaczenie w procesie legislacyjnym - wzięliśmy udział w konsultacjach poprzedzających wprowadzenie zmian w ustawie o prawie autorskim, wypowiadając nasze zdanie odnośnie form odpłatności za udostępnianie materiałów przez muzea.
Wydarzenia
Nasza działalność to w dużej mierze praca organizacyjno-promocyjna związana z przygotowywaniem spotkań, prezentacji i warsztatów. Naszym sztandardowym projektem był cykl trzech spotkań “Dziedzictwo w Cyfrze”. Centralną ideą przyświecającą projektowi była chęć zainspirowania innych do działania. Każde spotkanie składało się z prezentacji nowatorskich rozwiązań w dziedzinie kultury, wykorzystujących nowe technologie, które odniosły (w różnych wymiarach) sukces. Po krótkich wystąpieniach prelegentów (2-3 projekty na każdym spotkaniu), drugą część spotkania stanowiły swobodne rozmowy z publicznością. Mieliśmy przyjemność zaprosić niezwykle interesujące osoby - odważnych przedstawicieli otwartych instytucji publicznych (Maciej Zabierowski z Oshpitzin, Alicja Sułkowska-Kądziołka z Wirtualnych Muzeów Małopolski), jak i innowacyjnych przedsiębiorców (m.in. PastGuide, BrightMedia).
Naszym największym sukcesem była organizacja 24-godzinnego (!) hackatonu Open Culture Hack w październiku 2015. 30 osób (w tym programiści, kulturoholicy, aktywiści) wymyślili i zrealizowali 6 projektów wykorzystania otwartych zasobów kultury. Naszymi partnerami przy hackathonie było Muzeum Narodowe w Krakowie i Wirtualne Muzea Małopolski. Poza tym już dwa razy zorganizowaliśmy mniej rygorystyczne niż hackathon, culture jamy - swobodne sesje kreatywnego myślenia o nowych konfiguracjach dostępnych zasobów, w ramach których także powstawały pewne konkretne projekty. Pierwszy culture jam (w czerwcu 2015) był współorganizowany przez Krakowski Park Technologiczny i Europeanę, a drugi (październik 2015) skupiał się na możliwościach, jakie dają licencje Creative Commons. W obu wzięło udział łącznie ponad 60 osób.
Kolejnym ciekawym wydarzeniem, jakie zrealizowaliśmy w ramach ekultury, była organizacja 10. Urodzin Creative Commons w Polsce. Urodziny trwały dwa dni i składały się z warsztatów z prawa autorskiego dla twórców (prowadzonych przez ekspertki z Centrum Cyfrowe Projekt: Polska), warsztatów culture jam, koncertu zespołu “Niskie Ciśnienie”, który udostępnił swoją płytę na licencjach Creative Commons, pokazu filmu dokumentalnego o znaczeniu CC dla demokracji (“Aaron Swartz: Internet’s Own Boy) oraz wykładu na Katedrze Prawa Własności Intelektualnej UJ.
Ekultura została również partnerem edukacyjnym zorganizowanych we wrześniu 2015 w Krakowie II Targów Nowych Technologii dla Edukacji i Kultury IMSE (główym organizatorem była firma Lockus), na których wystąpiliśmy w roli ekspertów w panelu dyskusyjnym.
Badania
Jednym z podstawowych zadań projektu było przeprowadzenie ewaluacji dotychczasowych działań digitalizacyjnych finansowanych ze źródeł publicznych. W punkcie wyjścia wiedzieliśmy, że Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego od kilku lat wspiera digitalizację w dwóch największych programach: KULTURA + (granty dedykowane organizacjom publicznym) i Dziedzictwo Cyfrowe (granty dedykowane organizacjom niepublicznym). Postawiliśmy sobie ambitny cel: sprawdzić, jak realnie funkcjonują sfinansowane we wszystkich dotychczasowych naborach projekty.
Co dokładnie deklarowali wnioskodawcy? Co naprawdę udało im się zrealizować? Jak traktowali w swoich działaniach potencjalnych odbiorców? Czy odbiorcy byli dla nich ważni? Postawienie takich dociekliwych pytań oznaczało, że nie ograniczymy się do analizy ilościowej składanych wniosków, ale będziemy w nich szukać pewnej logiki.
Zależało nam na praktycznych, konkretnych wynikach, które będą mogły stać się podstawą sformułowania rekomendacji dotyczących organizacji digitalizacji w przyszłości. Podzieliliśmy badania na dwa nurty:
1.
Analizowaliśmy treść wniosków o dofinansowanie składanych przez beneficjentów pod kątem tego, jak określali swoją misję, jak widzieli proces udostępniania zdigitalizowanych zasobów, co deklarowali na temat korzyści społecznych płynących z projektu. Porównywaliśmy też różne parametry dofinansowanych działań digitalizacyjnych, tak, aby uzyskać całościowy ogląd zakresu digitalizacji dziedzictwa w Polsce. Dostęp do wniosków uzyskaliśmy dzięki nawiązaniu kontaktu z instytucjami realizującymi rekrutację wniosków, w trybie wniosku o dostęp do informacji publicznej. W analizie wniosków pomagały nam dwie wolontariuszki-praktykantki, którym przekazaliśmy wiedzę na temat metodologii analizy tekstu i badań jakościowych.
2.
Sprawdziliśmy, jak prezentowane są zdigitalizowane zasoby. Podstawowym narzędziem, jakiego użyliśmy w tym celu, była analiza stron internetowych beneficjentów programów digitalizacyjnych zgodnie z metodyką user-experience (UX) analysis. Sprawdzaliśmy, na ile repozytorium jest widoczne w wyszukiwarkach, na ile łatwa jest nawigacja po serwisie beneficjenta i dotarcie do zasobów oraz w jakiej jakości są one prezentowane i na jakich zasadach udostępniane (m.in. sprawdzaliśmy, czy w repozytorium znajduje się informacja o statusie prawnym zamieszczonych utworów i czy beneficjent dopuszcza powtórne wykorzystanie zasobów).
Kolejnym ważnym badaniem ekultury było badanie ilościowe - w tym jednym wypadku zleciliśmy przeprowadzenie go wyspecjalizowanej firmie zajmującej się reprezentatywnymi badaniami CAWI. Nasz zespół przygotował kwestionariusz i opracował wyniki. Celem badania było zrozumienie, co Polscy internauci sądzą o digitalizacji? Na ile ją znają? Na ile chcą zwiększać swój kontakt z kulturą online? Wyniki tego badania umożliwiły nam diagnozę obecnej sytuacji, potrzeb internautów i potencjału rozwoju dla instytucji kultury.
Produkcja graficzna
W każdym elemencie graficznym wykorzystywanym w projekcie prezentujemy spójną identyfikację wizualną, opierającą się na stonowanej, eleganckiej i jednocześnie nowoczesnej stylistyce. Sygnet znaku “ekultura” nawiązuje do prefiksu “e” używanego w odniesieniu do produktów i usług elektronicznych. “E” w naszym projekcie to zarazem żarzący się punkt zapalny, który rozwija się w spiralę, zębatka napędzająca rozwój kultury i łańcuch swobodnych połączeń możliwych dzięki dzieleniu się kulturą z innymi. Podstawowym kolorem wykorzystanym w identyfikacji jest atramentowy granat przywołujący na myśl rękopisy, które kiedyś były głównym medium komunikacji i fundamentem kultury. Uzupełniają go równie eleganckie i klasyczne: czerwień, beż i jasny szary. Sygnet, publikacje oraz cały portal ekultura.org wykorzystuje czcionki z rodziny Roboto - nieco industrialne w charakterze i dostępne na wolnych licencjach, co było dla nas ważne. Całościowy przekaz identyfikacji to odważne połączenie tradycji z nowoczesnymi zastosowaniami.
Najpełniej z identyfikacją wizualną można zapoznać się na portalu ekultura.org, który został w całości przygotowany przez nas zespół graficzny. Każde wydarzenie, które organizujemy, ma swoją unikalną oprawę graficzną, spójną z ogólną koncepcją estetyczną projektu - przygotowujemy ilustracje do stron wydarzeń na Facebooku, jak również ulotki informacyjne i plakaty. Na targach IMSE zaprezentowaliśmy zaskakujący, składany folder informacyjny, który przedstawiał różne kierunki naszych działań w formie nawiązującej do konstelacji. Zainspirowani zasobami domeny publicznej przygotowaliśmy też użytkownikom ekultura.org kilka gotowych do wydruku, pięknych plakatów i pocztówek dekoracyjnych oraz tła ekranów komputerów i telefonów komórkowych.
Cały czas przygotowujemy ciekawe rozwiązania graficzne służące przedstawianiu wyników naszych badań. Do tej pory opublikowaliśmy już kilka wciągających infografik i stale pracujemy nad kolejnymi. Wierzymy, że to, w jaki sposób prezentowane są wyniki ma decydujący wpływ na rozpowszechnienie wiedzy i sukces projektu. Dlatego też w celu promocji i dotarcia do jak największej liczby internautów postanowiliśmy opowiedzieć o sobie w serii krótkich animacji, w których personifikacją projektu jest fascynująca Karolina Radziwiłł.
